Waarom eten we wat we eten en wat is de invloed op de volksgezondheid? Dr. Jeroen Cant van de Universiteit van Antwerpen werkte mee aan een onderzoek naar de (on)toegankelijkheid van voedsel in Vlaanderen: heeft iedereen eenvoudig toegang tot gezonde voeding, of is er een overaanbod van ongezonde voeding? In het onderzoek – met behulp van Locatus data – bracht men de mismatch tussen winkel- en woonpatronen in kaart.
Waarom is onderzoek naar de voedselomgeving belangrijk?
De voedselomgeving heeft invloed op wat je eet en een ongezond dieet heeft grote invloed op overgewicht. Wist u dat:
- 55% van de volwassen Belgen overgewicht heeft, waarvan 21% obesitas
- 14% van de Belgische adolescenten overgewicht hebben
- Het voedselaanbod rond scholen een belangrijke invloed heeft op overgewicht bij kinderen
- Een ongezond dieet en overgewicht een belangrijke oorzaak zijn van veel ernstige ziektes – zoals type 2 diabetes en hart & vaatziekten.
Waarom we eten wat we eten
Wat bepaalt nu wat we eten? Welke factoren spelen hierbij een rol?
- Wat we graag eten / lekker vinden
- Wat handig bereikbaar is (winkels en horeca in de buurt)
- Wat beschikbaar is (de snackautomaat op de universiteit )
- Wat aanvaardbaar is (eet je halal of vegetarisch dan is je keuze veel beperkter)
- Wat betaalbaar is (ongezond is vaak goedkoper dan gezond)
Problematische voedselomgevingen:
voedselwoestijnen en voedselmoerassen
Wat we eten wordt grotendeels bepaald door wat eenvoudig en betaalbaar verkrijgbaar is. De snack in de voetbalkantine is vaak goedkoper en beter verkrijgbaar dan de salade. Het is dus problematisch als er weinig aanbod is van gezonde voeding (voedselwoestijn) of juist een overaanbod aan ongezonde voeding (voedselmoeras). Voedselwoestijnen ontstaan door weinig gezonde voedingswinkels of horeca in de buurt, of doordat men nauwelijks kan reizen door bijvoorbeeld ouderdom of gebrek aan vervoer.
| Voedselwoestijn | Voedselmoeras |
| Lokaal gebrek aan gezonde voeding | Overaanbod van ongezonde voeding |
| Moeilijk zware verse boodschappen over langere afstand mee te nemen | Verleid door de gemakkelijke, goedkope vette hap |
| Buurten met een lage SES (laag inkomen/ lage opleiding) | (Buurten met lage SES) |
Onderzoek wijst uit dat er in Vlaanderen in laag socio-economische omgevingen vooral voedselwoestijnen zijn aan de randen van steden. De afstanden tot gezonde voeding zijn evenwel het grootst in de suburbane rand. Dit werd nooit ervaren als een probleem wegens de zeer mobiele bevolking. Dezelfde gebieden zijn echter snel aan het verouderen. Dit is onderzocht door via Locatus data de horeca en verkooppunten van voeding in kaart te brengen.
Voedselwoestijen in België. Bron: onderzoek Smets, Cant & Vandevijvere
Bijna heel Vlaanderen is een voedselmoeras – rood of oranje op onderstaande kaart. In steden word je gebombardeerd met pizzeria’s, snackbars, enz. Verder gaat het bij de meeste bezorgopties ook om ongezond eten.
Voedselmoerassen in België (rood/oranje). Bron: onderzoek Smets, Cant & Vandevijvere
Hoe kunnen we zorgen dat men gezonder eet?
Er zijn verscheidene manieren om de bereikbaarheid van gezonde voeding te verhogen.
Zo kan er worden gezorgd voor openbaar vervoer tussen voedselwoestijnen en supermarkten. Of men kan voeding terug naar de woongebieden brengen, bijvoorbeeld door rijdende winkels, markten, of kleinere supermarktformats. Deze eerder traditionele oplossingen zijn echter duur en/of weinig gebruiksvriendelijk. Ze zijn bijvoorbeeld slechts beschikbaar op een beperkt aantal momenten.
E-commerce met thuisbezorging botst op gelijkwaardige problemen. E-commerce met belevering via pick-up points en/of kleine winkels is daarentegen flexibeler en goedkoper. Voor dit echter een realistische optie wordt, moet eerst een koude keten netwerk worden ontwikkeld.
Verder moet ook tegemoetgekomen worden aan de digitale kloof tussen ouderen en jongeren, om zo een bredere doelgroep aan te spreken.
Ongezond eten ontraden kan op verscheidene manieren.
Zo kan er bewustzijn worden gecreëerd, bijvoorbeeld door kinderen op een speelse manier in aanraking te brengen met gezonde voeding in voedselbossen en pluktuinen.
Reclame met ongezonde voeding kan aan banden worden gelegd, zoals het verbod op fastfoodreclame op het Londense openbaar vervoer.
Er kunnen ook maatregelen worden opgenomen in planningsrichtlijnen. In het Verenigd Koninkrijk hebben verscheidene lokale besturen bijvoorbeeld al een verbod op nieuwe fastfoodzaken in schoolomgevingen.
Actief op zoek gaan naar ondernemers met een gezond concept is een positief alternatief. De huidige ongezonde omgevingen zullen echter nog lang blijven bestaan, ongeacht het beleid.
Overige presentaties Masterclass Retail 16 oktober 2023
Tijdens de Masterclass Retail bij de Universiteit van Antwerpen werd de Belgische retailmarkt vanuit 4 invalshoeken onder de loep genomen. Lees meer over de overige drie invalshoeken:
- Van winkelen in het stadscentrum, via baanwinkels naar omnichannel
Prof. Ann Verhetsel, Universiteit van Antwerpen - De evolutie van het Belgische retaillandschap
Gertjan Slob, Directeur Onderzoek Locatus - Retail in de on-demand economie: fragmentatie van vraag & aanbod
Dr. Joris Beckers, Universiteit van Antwerpen
